Năm 2009, trong một bài viết đăng trên Báo Sức khỏe và Đời sống, Tiến sĩ Cung Khắc Lược và Tiến sĩ Lương Văn Kế đã công bố những phát hiện quan trọng về nguồn gốc Thánh Gióng, dựa trên thần phả của đền Bộ Đầu (Thường Tín, Hà Nội). Tư liệu này cung cấp một góc nhìn khác so với truyền thuyết dân gian, làm rõ xuất thân của Thánh Gióng, đồng thời hé lộ những chiến công ít được biết đến. Theo thần phả, Thánh Gióng thuộc dòng họ Đổng danh giá, có cha mẹ rõ ràng. Người mẹ của ngài không phải là một phụ nữ già nua như trong huyền thoại dân gian, mà là một giai nhân tuyệt sắc, mang dấu ấn linh thiêng với hào quang ngũ sắc luôn tỏa quanh đầu. Sau khi chồng mất sớm, bà vào chùa Hoàng Nham tu hành và được “thiên thụ” mà hoài thai. Đứa trẻ sau đó sinh ra trong một bọc sen hồng kỳ diệu, mang theo mùi hương thoang thoảng và cầu vồng quấn quýt xung quanh. Khi được vua Hùng đưa về chăm sóc, bọc sen mới dần hé nở, lộ ra hình hài của một hài nhi đặc biệt – chính là vị anh hùng Phù Đổng Thiên Vương mà dân gian đời đời nhắc đến.
Hình ảnh Thánh Gióng trong tranh dân gian
Điểm khác biệt quan trọng trong thần phả này không chỉ nằm ở nguồn gốc mà còn ở vai trò và chiến công của Thánh Gióng. Nếu trong truyền thuyết phổ biến, ngài là vị anh hùng đánh giặc cứu nước, thì trong tư liệu mới, Thánh Gióng còn được khắc họa như một vị thần trị thủy, bảo vệ dân lành khỏi thiên tai. Thời kỳ vua Hùng, những trận lũ lụt khốc liệt thường xuyên xảy ra, đe dọa cuộc sống của cư dân. Trong thần phả, kẻ thù mà Thánh Gióng phải đối mặt không chỉ là giặc ngoại xâm mà còn là những thế lực thiên nhiên hung bạo, được hình tượng hóa qua hình ảnh tướng giặc Đằng Xà và đội quân Xích Quỷ. Những kẻ thù này mang đặc điểm quái dị như đầu rắn, mặt cá, đại diện cho lũ lụt và các hiểm họa từ sông nước. Trận chiến của Thánh Gióng vì thế không chỉ mang ý nghĩa quân sự mà còn là cuộc chiến chống lại sự tàn phá của thiên nhiên, góp phần giữ gìn cuộc sống yên bình cho nhân dân.
Một chi tiết quan trọng khác trong thần phả là lòng hiếu thảo của Thánh Gióng đối với mẹ. Ngay cả sau khi hóa thân về trời, ngài vẫn quay lại để cứu mẹ khỏi thủy quái. Khi ngài nâng bà lên lòng bàn tay, thi thể bà bỗng hóa thành một tòa tháp linh thiêng, biểu tượng của lòng hiếu nghĩa. Điều này bổ sung một góc nhìn mới về vị anh hùng dân tộc, không chỉ vĩ đại trên chiến trường mà còn mang trong mình những giá trị đạo đức cao đẹp.
Những chi tiết này càng được củng cố khi nhìn vào pho tượng đức Đổng Sóc Thiên Vương tại đền Bộ Đầu. Pho tượng khổng lồ cao 6m – có thể là một trong những tượng cổ lớn nhất Việt Nam – khắc họa hình ảnh ngài trong tư thế oai phong, đầu đội mũ bách tinh, mặt đỏ hồng, mắt sáng quắc nhìn về phương Bắc, chân giẫm lên hai con giao long, tay nâng tháp thờ mẹ. Đây không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật có giá trị mà còn là minh chứng cho một góc nhìn khác về Thánh Gióng trong tâm thức dân gian.
Những phát hiện này đã mở ra một hướng nghiên cứu mới về vị anh hùng huyền thoại của dân tộc. Bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu cũng hé lộ khả năng tồn tại một phiên bản Thánh Gióng thứ ba, hứa hẹn sẽ tiếp tục được làm sáng tỏ trong các nghiên cứu tiếp theo.
