Khi “sáng tạo” bị hiểu sai – văn hóa nghe nhìn đang bị thử thách
Chưa bao giờ việc phát hành một ca khúc lại dễ dàng như hiện nay. Chỉ cần vài phút trên nền tảng mạng xã hội, một bài hát có thể lan truyền chóng mặt, tiếp cận hàng triệu người. Nhưng đi kèm với sự tiện lợi ấy là sự hỗn loạn trong kiểm duyệt, khiến không ít sản phẩm mang ngôn từ tục tĩu, gợi dục, thậm chí cổ xúy lối sống lệch chuẩn tràn lan.
Theo ghi nhận của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, thời gian gần đây xuất hiện ngày càng nhiều MV “trẻ hóa dung tục” – nghĩa là sử dụng hình ảnh và ca từ phản cảm nhưng được khoác lên vẻ ngoài hiện đại, bắt tai. Một số nghệ sĩ thậm chí thẳng thắn thừa nhận họ “biết khán giả sẽ bàn tán” và coi đó là công cụ truyền thông miễn phí.
Giới chuyên môn cho rằng, đó là biểu hiện đáng lo ngại của “nghệ thuật vị lượt xem”, khi danh tiếng được xây bằng scandal thay vì giá trị sáng tạo thực sự. Nhạc sĩ Đỗ Bảo từng nhận định: “Sáng tạo không thể tách rời văn hóa. Khi một tác phẩm bị tách khỏi nền tảng đạo đức, nó không còn là nghệ thuật, mà chỉ là chiêu trò.”
Không thể nhân danh nghệ thuật để dung túng phản cảm
Phát biểu với báo Văn Hóa, Cục trưởng Nguyễn Xuân Bắc khẳng định: “Tự do sáng tạo là quyền của nghệ sĩ, nhưng không thể nhân danh sáng tạo để vượt rào, gây phản cảm hay làm tổn hại thuần phong mỹ tục.”
Hiện nay, theo Nghị định 144/2020/NĐ-CP, hành vi biểu diễn, phát hành bản ghi âm có nội dung trái thuần phong mỹ tục có thể bị xử phạt hành chính lên tới 40 triệu đồng, đồng thời bị đình chỉ biểu diễn, thu hồi giấy phép. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều sản phẩm âm nhạc đăng tải trên nền tảng số không qua kiểm duyệt, khiến công tác quản lý gặp khó khăn.
Các chuyên gia văn hóa đề xuất, cần có bộ quy tắc ứng xử riêng cho nghệ sĩ hoạt động trên không gian mạng, tương tự như quy định dành cho báo chí hay người có ảnh hưởng (KOL). Khi đã lựa chọn đứng trước công chúng, nghệ sĩ phải hiểu rằng mọi hành động, phát ngôn hay sản phẩm của mình đều tác động trực tiếp đến xã hội – đặc biệt là giới trẻ.
Hướng đến môi trường biểu diễn văn minh, chuẩn mực
Theo Cục NTBD, thời gian tới, cơ quan quản lý sẽ siết chặt công tác cấp phép và hậu kiểm, đồng thời phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông, các nền tảng số để xử lý kịp thời các sản phẩm lệch chuẩn. Song song đó, Bộ cũng đang hoàn thiện đề án nâng cao năng lực thẩm định và giáo dục thẩm mỹ trong giới trẻ, giúp công chúng có thể “tự miễn dịch” với những nội dung phản văn hóa.
Bên cạnh biện pháp hành chính, yếu tố cốt lõi vẫn là nâng cao nhận thức và trách nhiệm xã hội của người nghệ sĩ. Khi họ xem nghệ thuật là sứ mệnh lan tỏa cái đẹp, chứ không phải công cụ gây sốc, âm nhạc Việt mới có thể phát triển bền vững trong thời đại số.
Như lời Cục trưởng Nguyễn Xuân Bắc nhấn mạnh: “Giữ gìn văn hóa không có nghĩa là gò bó sáng tạo. Ngược lại, chính chuẩn mực là thước đo giúp nghệ sĩ khẳng định đẳng cấp và để lại giá trị lâu dài.”
